Цифрлық трансформациялаудың жетістіктері

2021 жылдың қорытындылары

Цифрлық трансформация ҚМГ-нің 2022-2031 жылдарға арналған жаңа Даму стратегиясының толассыз міндеті ретінде бекітілген, оның мақсаттарының бірі өндірістің көміртекті сыйымдылығын тұрақты дамыту және үдемелі төмендету болып айқындалған. Оған қол жеткізу үшін трансформация шеңберінде, атап айтқанда, ҚМГ тобы қызметкерлерінің арасында ұқыпты өндіріс мәдениетін қалыптастыру жөніндегі жобалар іске асырылуда. Мәселен, Lean 6 Sigma (LSS) бағдарламасын енгізу жобасы бойынша ҚМГ тобының өндіруші кәсіпорындарының қызметкерлерін одан әрі сертификаттай отырып оқытады. LSS әдіснамасы ресурстарды оңтайландыру кезінде қызметкерлерді Компанияның өндірістік көрсеткіштерін жақсарту бойынша тұрақты жұмысқа тартуға көмектеседі. Бағдарлама операциялық шығындарды қысқарту бойынша қарапайым, көп салымдарды талап етпейтін, қысқа мерзімді жобаларды тұрақты іздеуге және енгізуге ынталандырады. 2021 жылы мұнай өндіруде барлығы 13 LSS жобасы іске асырылды. Жақсартулардың негізгі бөлігі ұңғымалардың жөндеу аралық кезеңін ұлғайтуға және жабдықтарды жөндеу санын азайтуға қатысты болды.

Бұрын LSS жобасы мұнай өңдеу зауыттарында сәтті жүзеге асырылған. 2016 жылдан бастап МӨЗ-де бағдарламаның 156 жобасы енгізілді. Кәсіпорындардың 89 қызметкері оқытылды және сертификатталды. «Qazaqstan Project Management Awards» ұлттық байқауының қорытындысы бойынша «Lean 6 Sigma бағдарламасын «Мұнай өңдеу және мұнай-химия» бизнес-бағытына енгізу» жобасы 2021 жылғы Қазақстандағы үздік жоба деп танылды.

Байқауда Атырау мұнай өңдеу (АМӨЗ) және Павлодар мұнай-химия зауыттарында (ПМХЗ), сондай-ақ «ПетроҚазақстан Ойл Продактс» (ПҚОП) компьютерлік тренажерлық кешендер (КТК) енгізілуде іске асырылатын компьютерлік тренажерлық кешендерді (КТК) енгізу бойынша жоба 3-ші орынға ие болды. Ол орнықты даму бойынша ұқсас міндеттерді шешеді. Цифрлық қосарластардың көмегімен МӨЗ қондырғыларының операторлары имитацияланған жағдайларда авариялық және штаттық жағдайларды пысықтайды, бұл адами факторға байланысты өндірістегі іркілістерді барынша азайтады, сондай-ақ еңбек қауіпсіздігін күшейтеді.

КТК барлығы 13 АМӨЗ, 9 – ПМХЗ технологиялық қондырғыларында және 1 ПҚОП қондырғысында енгізу жоспарлануда.

Тұрақты дамудың 9-шы мақсаты (ОДМ) – «Индустрияландыру, инновациялар және инфрақұрылым» «ABAI ақпараттық жүйесін әзірлеу» жобасын көздейді. Осы отандық цифрлық өнімді «ҚМГ Инжиниринг» ЖШС толық күшімен енгізіледі. Жүйе ҚМГ тобының «Мұнай мен газды барлау және өндіру» бизнес-бағыты бойынша барлық өндірістік деректерді жасанды интеллект пен машиналық оқыту құралдарын қолдана отырып, оларды растау және талдау, сондай-ақ жедел визуалдау мүмкіндігімен біріктіреді.

ABAI АЖ шамамен 20 дербес модульден тұратын болады, олардың әрқайсысы «ҚазМұнайГаз» еншілес компанияларының нақты өндірістік проблемасын шешеді. 2021 жылы жүйенің 5 пилоттық модулі пайдалануға берілді: «ABAI деректер базасы», «визуализация орталығы», «Технологиялық режим», «Терең сорғы жабдықтарын таңдау» және «Шиеленістер мониторингі». Оларды тестілеу кезеңінің өзінде жақсы нәтижелер алынды.

Мысалы, «Техрежим» модулінің алгоритмдері ұңғымалардың көрсеткіштерін талдайды және олардың әлеуетін есептейді, бұл ай сайын ұңғымалар мен қабаттар арасында жоспарланған мұнай өндіруді тиімді бөлуге және сол арқылы кен орындарын игеруді ұтымды етуге мүмкіндік береді. Модульдің жұмысы «Қазгермұнай» (ҚГМ) компаниясының ішкі базасынан алынған нақты деректерге негізделеді, ағымдағы және әлеуетті кенжарлық қысым, сондай-ақ өнімділік коэффициенті ескеріледі. Осы мәндердің негізінде қолда бар геологиялық-техникалық жағдайларда мұнайдың барынша мүмкін болатын көлемі есептеледі. Алгоритмді тестілеу кезеңінде 2021 жылғы мамырдан қазанға дейін ҚГМ 13 ұңғымасында 560 тонна өндіру өсімі алынды.

ABAI жобасының екінші кезеңінде мұнай өндірудің негізгі процестерін – барлау мен бұрғылаудан бастап пайдалану мен экономикалық әсерді бағалауға дейінгі цифрландыруға арналған тағы 12 модуль әзірленетін болады. Жүйені толық ауқымды енгізу кезінде ҚМГ ЕТҰ операциялық шығындары 2-3%-ға төмендейді деп күтілуде.

Бухгалтерлік және салықтық есепке алу, қазынашылық, адами ресурстарды басқару, әкімшілік және құжаттамалық қамтамасыз ету бойынша күнделікті және транзакциялық процестерді жүзеге асыратын ҚМГ компаниялар тобының Көпфункционалды жалпы қызмет көрсету орталығын (ЖҚО) құру бойынша 2021 жылы басталған жобаны бірден бірнеше ОДМ қамтиды. Осылайша, негізгі бизнеске жүктеме азаяды және өндірістік компаниялар басшыларының тікелей міндеттері үшін уақыты босатылады. ЖҚО-ның кәсіпорындармен өзара іс-қимылының сервистік моделі қызмет көрсетудің жоғары сапасы мен жеделдігін қамтамасыз етеді. Кертартпа процестерді стандарттау мен автоматтандыру есебінен еңбек өнімділігінің өсуі ҚМГ ішінде ресурстарды тиімдірек бөлуге және жаңа процестерді енгізуге мүмкіндік береді (ОДМ 8 – «Лайықты жұмыс және экономикалық өсу»).

ЖҚО-ның тағы бір артықшылығы – бүкіл холдинг шеңберінде ақпарат алу жылдамдығын арттыру, оның ішінде бірыңғай стандарттар бойынша өтімділік, дебиторлық берешек, қызметкерлердің қозғалысы және басқа да аса маңызды басқару деректері туралы ақпаратқа лезде қол жеткізу. Жалпы қызмет көрсету орталығы санамаланған функциялар бойынша АТ-архитектурасының негізгі функционалдық тапсырыс берушісіне айналатыны және АТ-технологиялар нарығында қолжетімді озық шешімдерді (ОДМ 9 – «Индустрияландыру, инновациялар және инфрақұрылым») орталықтандырып ендіре және көбейте алуы есебінен инновацияларды енгізудің жоғары жылдамдығы қамтамасыз етілетін болады.

ЖҚО-да жаңа цифрлық сервистердің қолжетімділігі қызметкерлердің, клиенттердің немесе жеткізушілердің жұмыс шарттары мен өмір сапасына оң әсер етеді. Сондай-ақ, компания қызметкерлерінің және ҚМГ қатысатын өңірлердің қатардағы тұрғындарының цифрлық сауаттылығы артады (ОДМ 10 – «Теңсіздікті азайту»).

Сонымен, ЖҚО құру кейбір бизнес-функциялар бойынша оларды сақтаудың барлық мерзімі ішінде электрондық құжаттарға толық көшуді көздейді (ОДМ 13 – «Климаттың өзгеруімен күрес»).

2022 жылға арналған жоспарлар мен міндеттер

Келесі кезеңде трансформация геологиялық барлауда цифрлық технологияларды ілгерілету арқылы ҚМГ-нің Тұрақты даму мақсаттары мен Даму стратегиясын қолдауды жалғастырады. Сейсмикалық барлау және машиналық оқыту мен жасанды интеллектті қолдана отырып ұңғымаларды зерттеу, жаңа активтерде цифрландыру («цифрлық қосарлас») бойынша корпоративтік шаблон жасау басымдыққа ие.

Lean 6 Sigma бағдарламасының назары цифрландыруға ауысады (Lean Digital), яғни LSS әдіснамасының құралдары арнайы цифрлық шешімдерді қолдану арқылы өндірістік процестердегі шығындарды азайтуға бағытталған бизнес бастамаларды дамыту үшін қолданылады.

Трансформацияның күн тәртібінде экология, еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы, өндірістің сенімділігі, шығындарды қысқарту және ҚМГ қызметкерлері мен қазақстандық жастардың түрлі оқыту бағдарламалары мен тағылымдамалар шеңберіндегі цифрлық сауаттылық деңгейін арттыру мәселелері қалып отыр.

«Мұнай өңдеу және мұнай-химия» дивизионының цифрландыру жобалары

Компьютерлік тренажер кешендері

Штаттық және штаттан тыс жағдайларда персоналдың жұмыс сапасын арттыру, қондырғылардың жұмыс сенімділігін ұлғайту және жоспардан тыс тоқтауларға жол бермеу мақсатында 2019 жылдан бастап «Компьютерлік тренажерлық кешендерді (КТК) енгізу арқылы ҚР МӨЗ өндірістік персоналын даярлау және аттестаттау жүйесін енгізу» жобасы іске асырылуда. Жобаның мәні процестің математикалық моделіне және зауыттың технологиялық қондырғысын визуализациялауға негізделген технологиялық процестің динамикалық моделін жасау болып табылады. Көзбен шолу: 1) интерфейстің толық репликациясы және таратылған басқару жүйелерінің логикасы (RSU) 2) нақты жабдықты 3D немесе панорамалық интерфейс форматында көрсету есебінен жүзеге асырылады. КТК-де қондырғыларды операторлары имитацияланған жағдайларда авариялық және штаттық жағдайларды (іске қосу /тоқтату) ұдайы пысықтайды.

ПҚОП жаңғырту және қайта жаңарту кезінде каталитикалық крекинг және ауыр қалдықтар қондырғыларында (RFCC), каталитикалық крекинг бензинін гидротазарту (Prime G+), қаныққан және қанықпаған сұйытылған көмірсутек газдарын күкіртсіздендіру (Merox), қысқа циклді адсорбция (КЦА-2) және күкірт өндіру қондырғылары кешенінде КҚК өнеркәсіптік пайдалануға енгізілді.

2019 жылы басталған жобаның периметрі бойынша КҚК он бір АМӨЗ технологиялық қондырғысын, тоғыз ПМХЗ қондырғысын және бір ПҚОП қондырғысын қамтиды.

Жобаны іске асыру шеңберінде 2019-2020 жылдары баяу кокстеу, изоөлшеу және нафта сплиттері қондырғыларында, дизель отынын гидротазарту және керосинді гидротазарту ПМХЗ қондырғыларында, ПҚОП каталитикалық риформинг қондырғысында, каталитикалық крекинг (FCC), каталитикалық риформинг (CCR) қондырғыларында және АМӨЗ хош иісті көмірсутектерді өндіру кешенінде (PX) КҚК өнеркәсіптік пайдалануға енгізілді.

2021 жылы АМӨЗ (Sulfrex, Naphtha HT, Prime D, Parisom) 4 қондырғысында, ПМХЗ күкірт өндіру жөніндегі қондырғылар кешенінде компьютерлік тренажер кешендері енгізілді.

Сондай-ақ, МӨЗ технологиялық персоналының білімін тексеру және тренинг өткізу барысында КҚК қолдану ережелері әзірленіп, бекітілді. Зауыттарда тренажерлар жұмысына, тренингтер өткізуге, сценарийлер әзірлеуге және КТК білімін тексеруге жауапты нұсқаушылар тағайындалды.

Бекітілген оқу-тақырыптық жоспарларға, тренингтер өткізу кестесіне, дайындалған апаттық және штаттық жағдайлардың сценарийлеріне сәйкес КҚК пайдалана отырып, МӨЗ өндірістік персоналы үшін тұрақты негізде тренингтер өткізіледі.

Технологиялық процестің жетілдірілген басқару жүйесі

Қондырғыда технологиялық режимді жүргізу процесін автоматтандырудың бизнес-міндетін шешу мақсатында пилоттық режимде АМӨЗ ЭЛОУ-АТ-2 мұнайын бастапқы өңдеу қондырғысында технологиялық процесті жетілдірілген басқару жүйесі (ТПЖБЖ) өнеркәсіптік пайдалануға енгізілді. Бүкіл әлемде бұл жүйе Advanced Process Control (APC) ретінде белгілі.

ТПЖБЖ-ның мәні: «автопилот» сияқты, бұл жүйе белгіленген шектерде орнатудың технологиялық режимін тұрақты қолдайды. Автоматты режимде қондырғының жүктелуі, бағандар мен пештердегі температура, қондырғыдан шығатын ағындардың сапа параметрлері бойынша тұрақты параметрлер бақыланады. Осылайша, технологиялық процесті басқаруда адам факторының әсері төмендейді.

АТ-2 қондырғысында ТПЖБЖ енгізудің арқасында отын сапасының көрсеткіштері бойынша бензин бойынша шашырау 67%-ға, дизель отыны бойынша – 73%-ға төмендеді. ТПЖБЖ бензиннің қайнау температурасына, сондай-ақ дизельдің шығымдылығынаең жоғары түрде жақындау есебінен бензиннің шығымдылығын арттыруды қамтамасыз етеді.

Жоба шамамен бір жылға созылды: 2019 жылғы сәуір айынан бастап АТ-2 зерттеуі, жабдықты жобалау, монтаждау, тестілеу және ТПЖБЖ-ны таратылған басқару жүйесімен (ТБЖ) біріктіру жүргізілді. АМӨЗ бейінді мамандары мен қондырғы операторлары жүйеде жұмыс істеу бойынша оқытудан өтті. Жүйе тәулік бойы жұмыс істейді, енді ол ТБЖ сияқты қондырғыны басқарудың ажырамас бөлігі болып табылады.

АТ-2 қондырғысына ТПЖБЖ енгізу нәтижесінде айтарлықтай нәтиже алынды. Бензин мен дизель шығымының ақшалай мәнде 0,32-0,36%-ға (6,5 мың тоннаға дейін) ұлғаюы жылына шамамен 350 млн теңгені құрады.

Осы «ұшқыштың» табысын ескере отырып, 2021 жылы жүйе АМӨЗ АВТ-3 қондырғысында, ал 2022 жылы – каталитикалық крекинг қондырғысында және бұдан әрі – АМӨЗ басқа қондырғыларында енгізілетін болады. 2022-2023 жылдары ПҚОП-та ТПЖБЖ-ны тираждау жоспарлануда.

3D бас жоспары. МӨЗ-дің инженерлік деректерін басқару жүйесі

«Цифрлық қосарлас» үшін негіз ретінде дәлдігі жоғары МӨЗ-дің цифрлық бас жоспарын құру мақсатында «ҚР МӨЗ-дің цифрлық бас жоспары мен 3D моделін құру» жобасы іске асырылып жатыр.

Жоба мыналарды:

барлық объектілерді лазерлік сканерлеуді жүргізуді;
МӨЗ-дің барлық техникалық құжаттамасын цифрлауды;
нүкте бұлттары негізіндегі зауыттардың сандық 3D моделін құруды;
«Цифрлық бас жоспар» бағдарламалық кешенін – инженерлік деректерді сақтауға, оларды талдауға, өңдеуге, көзбен шолып көрсетуге арналған көп функциялы ақпараттық жүйені енгізуді көздейді.

Жоба шеңберінде жеке тұрған цифрлық бас жоспар мен зауыттың 3D моделін енгізу ғана жоспарланып отырған жоқ. Басты мақсат – 3D моделін зауыттың күнделікті бизнес-процестеріне ықпалдастыру. Өнімнің болашақ пайдаланушылары– тек өндірістік активтерді қайта құру бөлімінің қызметкерлері ғана емес, сонымен қатар технологтар, механиктер, жөндеу жоспарлаушылары, сенімділікке жауапты мамандар. Жобаны іске асыру барысында жұмыстардың бастапқы көлемі зауыттардың инженерлік деректерін басқару жүйесін енгізу және ақпараттық стандартты әзірлеу арқылы кеңейтілді. Сондай-ақ, жаңа жүйені қолданыстағы IBM Maximo жөндеу жоспарлау жүйесімен біріктіру қарастырылған.

2021 жылы АМӨЗ және ПМХЗ-да «3D бас жоспар» инженерлік деректерді басқару жүйесі пайдалануға енгізілді, 3D пайдаланудың бизнес-процесі енгізілді.

KPI цифрландыру

2018 жылғы шілдеден бастап «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ Атырау облысындағы алғашқы Kazakhstan Petrochemical Industries (KPI) газ-химия кешенінің құрылысы бойынша жобаны іске асыруда.

Полипропилен өндіру зауыты («KPI» ЖШС) – бұл интеграцияланған газ-химия кешенінің (ИГХК) бірінші кезеңі, оны 2021 жылы іске қосу жоспарланып отыр. Оның қуатты жыл сайын 500 мың тонна өнімді құрайды. Екінші фаза – полиэтилен өндіру зауыты.

KPI – бұл жаңа өнеркәсіптік объект, сондықтан оны «нөлден бастап» толықтай цифрлық актив ретінде құруға болады.

Көптеген ірі ағынды және химиялық компаниялар (BASF, BP, ADNOC) ұзақ уақыт бойы өз активтерін кезең-кезеңмен цифрландырды. Қазақстанда әзірше толық цифрландырылған кәсіпорындардың мысалдары жоқ. KPI даму – Цифрландыру 4.0. деңгейіне жетуді мақсат етеді. Болашақта базалық автоматтандырылған және цифрлық шешімдерді енгізгеннен кейін Атырау қаласынан зауытты басқару үшін ИГХК процестерін басқарудың қашықтағы орталығын құру мүмкіндігі қарастырылуда.

KPI цифрландыру екі кезеңде жүзеге асырылатын болады. Бірінші кезеңнің аяқталу мерзімі – 2021 жылдың 4 тоқсаны (ИГХК іске қосу мерзімімен синхронды). Екінші кезең ИГХК пайдалануға берілгеннен кейін басталады.

Бірінші кезең шеңберінде (ИГХК пайдалануға берілгенге дейін) мынадай элементтер мен жүйелерді енгізу іске асырылады: бақылау-өлшеу аспаптары мен автоматика, аварияға қарсы қорғау жүйесі (АҚЖ), таратылған басқару жүйесі (ТБЖ), жөндеуді жоспарлау жүйесі, LIMS зертханалық ақпараттық жүйесі, MES өндірісті диспетчерлеу жүйесі), өндіріс қызметкерлерін даярлау процесін автоматтандыру (компьютерлік тренажерлер), зауыттың 3D моделі, SAP S4/HANA кешенді енгізу тек базалық модульдерді (ERP) енгізуді ғана емес, сондай-ақ өндірісті жоспарлау жүйесін, өндірістік (MES, LIMS) жүйелерді және жөндеуді жоспарлау жүйесімен, сондай-ақ бірыңғай цифрлық терезені енгізу (бизнес-талдау құралы) іске асырылуда.

SAP S4/HANA енгізу жобасының мәні корпоративтік және өндірістік модульдер бөлігінде SAP жүйесінің KPI-ге соңғы нұсқасын кешенді енгізу болып табылады. Жоба шеңберінде мұнай-химия кәсіпорындары үшін үздік әлемдік практикалар мен халықаралық тәжірибе негізінде барлық бизнес-процестер жобаланған, үздік практикалар мен бенчмаркинг негізінде кәсіпорынның нысаналы ұйымдық құрылымы әзірленген.

Зауыттың ішкі жүйелерімен (MES, LIMS, IBM Maximo, ЭҚЖ) интеграциядан басқа, сыртқы жүйелермен интеграция қарастырылған: ЭШФ, банк-клиент, сатып алу жүйесі zakup.sk.kz.

2021 жылғы 1 қаңтардан бастап SAP ядросының модульдері іске қосылды: FI, TR, CO, MM, SD, HCM. «Бухгалтерия», «сатып алу және жабдықтау», «бақылау» және «персоналды басқару» бағыттары бойынша бизнес операциялар SAP жүйесінде жүргізілуде.

KPI цифрландырудың екінші кезеңі жабдықтың сенімділігін басқару жүйесін (АРМ жүйесі) енгізуді, Advanced process control (APC) жүйесі арқылы жетілдірілген автоматтандыруды енгізуді, SAP S4/HANA модульдері негізінде дамытуды қамтиды.

Цифрлық технологиялар мен шешімдерді енгізу ИГХК бизнесінің тиімділігін арттыруға: жабдықтың тұрып қалуы мен өндірістегі іркілістерді азайтуға, ақау деңгейін төмендетуге, еңбек өнімділігін арттыруға, операциялық шығыстарды (ағымдағы жөндеулер, шикізат, материалдар, реагенттер, утилиталар шығысы) қысқартуға, оңтайландыру нәтижесінде өнімнің шығуын жақсарту есебінен кірісті ұлғайтуға мүмкіндік береді.