Экологиялық көрсеткіштер

ҚМГ компаниялар тобының өндірістік қызметі қоршаған ортаға әсерді азайтуға, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануға және биоәртүрлілікті сақтауға бағытталған.

Біз табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану және қатысу өңірлерінде қолайлы экологиялық ахуалды сақтау үшін қоғам алдындағы жауапкершілікті сезінеміз және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды, энергия және ресурс үнемдеуші, қалдығы аз, экологиялық қауіпсіз технологияларды, жабдықтарды, материалдарды енгізу, климаттың өзгеруіне бейімделу жөнінде шаралар қабылдау және қоршаған ортаға ықтимал залалды өтеу есебінен қоршаған ортаға әсерді дәйекті азайтуды қамтамасыз етуге міндеттенеміз.

Соңғы жылдары шикі газдың пайдалы пайдаланылуын арттыру бойынша бірқатар іс-шаралар іске асырылды, нәтижесінде бұл көрсеткіш жақсартылып, 98%-ті құрады. Біз сондай-ақ ҚМГ компаниялар тобы бойынша атмосфералық ауаға ластаушы заттардың шығарындыларын қысқарта алдық. Мұнай қалдықтарын, оның ішінде тарихи қалдықтарды кәдеге жарату және ластанған жерлерді қалпына келтіру жөніндегі іс-шаралар орындалуда. Жүргізіліп жатқан және жоспарланған іс-шаралардың арқасында жерүсті табиғи көздерінен су тұтыну азаяды және сарқынды сулардың сапалық құрамы жақсарады. Маңғыстау облысында тұщыландыру зауыттары салынуда.

2021 жылғы негізгі көрсеткіштер

1. SОx шығарындыларының қарқындылығы – 0,22 (IOGP – 0,19)
2. NOx шығарындылардың қарқындылығы – 0,24(https://www.iogp.org/)(IOGP – 0,29)
3. Ілеспе мұнай газын (ІМГ) жағу қарқындылығы – 2,1 (IOGP – 8,0)
4. ІМГ пайдалану коэффициенті – 98 %
5. Тарихи қалдықтарды және мұнаймен ластанған жерлерді қалпына келтіру: 540,5 мың тонна (2020 жылы – 558,4 мың тонна)
6. CDP климаттық рейтингі: «С»
7. Су қауіпсіздігі рейтингі CDP: «B-»

Экологиялық көрсеткіштер, КСШ өндіру б. з. 1 мың тоннаға тонна

ҚМГ компаниялар тобындағы экология жылы

Экология жылы шеңберінде тарихи мұнай қалдықтарын кәдеге жарату және мұнаймен ластанған жерлерді тазарту жөніндегі жұмыстар сияқты экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар іс-шаралар іске асырылды. ҚМГ корпоративтік орталығы ҚМГ компаниялар тобы жұмыскерлерінің балалары арасында суреттер байқауын өткізді.

Байқаудың екінші кезеңіне ҚМГ компаниялар тобының барлық жеңімпаздары қатысты, финалистерді онлайндауыс беру арқылы анықтады. Жеңімпаз – Нұрасыл Бердалы.

Атырау облысының әкімдігі мен «Ембімұнайгаз» АҚ арасында 2021 жылдың сәуір айында жалпы ауданы 243,2 га болатын «Атырау облысының аумағында көгалдандыру жұмыстарын жүргізу туралы» меморандумға қол қойылды. Көгалдандыру бағдарламасы аясында «Бөлінген жер учаскесінде топырақ-іздестіру жұмыстарын жүргізу» іс-шарасы орындалды. Жүргізілген топырақ-іздестіру жұмыстарының және отырғызуға жарамды учаскелерді айқындау қорытындылары бойынша аумақты көгалдандыру бойынша жұмыстар жүргізу жоспарлануда.

«АМӨЗ» ЖШС 2021 жылдың сәуір айында Атырау облысының әкімдігімен бірге қол қойылған «Атырау қаласының аумағында көгалдандыру жұмыстарын жүргізу туралы» меморандум шеңберінде Атырау қаласының аумағында жалпы ауданы 1 420,9 га, оның ішінде 860,9 га «Тухлая балка» булану алаңы учаскелері бөлінді. Меморандум шарттарын орындау мақсатында зауыт 560 га алаңда орман өсіру саласында тәжірибесі мен ғылыми білімі бар ғылыми-зерттеу компаниясын тартты. Тексеру нәтижелері бойынша бөлінген учаске көгалдандыруға жатпайды және жаңа учаскені анықтау бойынша жұмыстар жүргізіледі. Көгалдандыру үшін қосымша жер учаскесі анықталғаннан кейін зауыт оны абаттандыру және көгалдандыру жобасын әзірлейді, сметалық құны мен жұмыс көлемі, сондай-ақ жұмыс кестесі анықталады. «АМӨЗ» ЖШС зауыттың батыс бөлігіндегі санитарлық-қорғау аймағы (СҚА) аумағында ауданы 5 га учаскені абаттандыру және көгалдандыру бойынша қосымша жұмыстар жүргізді (көгалдандыру бөлігінде СҚА негіздемесінің бекітілген жобасына кірмейтін).

Сондай-ақ қызметкерлер тұрақты негізде аумақты тазалау және жинау жұмыстарын жүргізді.

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы басым жобалар

«TAZALYQ» жобасы

«TAZALYQ» жобасы «АМӨЗ» ЖШС сарқынды суларды тазарту құрылыстарын жаңғыртуды, сондай-ақ «Тухлая булка» булану алаңдарын рекультивациялауды көздейді.

«Қаражанбас кен орнында қабатты суды тазарту зауытын салу» жобасы

Қаражанбас кен орнында қабатты суды тазарту зауытын салу кен орнындағы су көзінің жетіспеушілігі проблемасын шешуге мүмкіндік береді.

«Экологиялық мониторингтің автоматтандырылған ақпараттық жүйесі» жобасы

Ол әртүрлі экологиялық есептерді қалыптастыру және тапсыру, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау саласындағы іс-шараларды жоспарлау кезеңінде қолданылады. Мақсаты нақты және сенімді деректер алу, тиімді экологиялық саясат жүргізу, сондай-ақ даму бағдарламаларын әзірлеу үшін қажетті толық және өзекті экологиялық ақпаратты қалыптастыру болып табылады.

«Тарихи» мұнай қалдықтарын қалпына келтіру және мұнаймен ластанған жерлерді тазарту

«Тарихи» мұнай қалдықтарын толық кәдеге жарату және 2024 жылға дейін қоса алғанда мұнаймен ластанған жерлерді тазарту.

ҚМГ-дегі «Жасыл кеңсе» принциптері

«Жасыл кеңсе» принциптері барлық ресурстарды үнемді тұтынудан және қоршаған ортаға қамқорлық көрсетуден тұрады. ҚМГ «Жасыл кеңсе» талаптарын енгізу бойынша жұмыс жүргізуде, олар жұмыс жағдайларын, жайлылықты үнемі жақсарту, еңбек өнімділігін, дизайн мен сәулетті, көгалдандыруды, демалыс үшін мүмкіндіктерді арттыру іс-шараларын қамтиды.

Бүгінгі таңда келесі іс-шаралар енгізілді:

• кабинеттерде, дәліздерде, фойеде, паркингте қағаз, пластик, шыны және металл қалдықтарын бөлек жинауға арналған экоурналар орнату;
• «Изумрудный» БО фойесінде, лифтілерде орнатылған дисплейлерде әр айдың қорытындысы бойынша қалдықтарды бөлек жинау жөніндегі бейнероликті ойнату;
• жұмыс күнінің соңында жұмыскерлердің мониторларында компьютерлер мен техниканы ажырату қажеттілігі туралы қалқымалы терезе;
• ағаштарды сақтау қажеттілігі туралы ұрандары бар жапсырма, қағазға басып шығару көлемін азайту, екі жақты және ақ-қара басып шығаруды пайдалану, құпия ақпараты жоқ шимай парақтардың артқы жағына бейресми құжаттарды басып шығару;
• жұмыскерлердің ағзасын дербес компьютерлердің зиянды әсерінен қорғау мақсатында ДК-ден 5 минутқа назарды ауыстыру және сағат 11.00 және 16.30-да жаттығу жасау қажеттілігі туралы қалқымалы терезе түріндегі опция орнатылған;
• ҚМГ жұмыскерлері үшін «Экология» тақырыбына 2021 жылғы күнтізбе шығарылды;
• хабардар болуды және ақпарат беруді арттыру бойынша науқан жүргізілуде, «Жасыл кеңсе» тұжырымдамасы бойынша плакаттарды, брошюраларды, бейне және презентацияларды ішкі тарату жүргізілуде;
• жаңадан қабылданған қызметкерлерді бейімдеу жөніндегі «Кіріспе нұсқама» бағдарламасына кеңседе қалдықтарды бөлек жинауға арналған экоурналар бойынша слайдтар және т.б. қосылды.

«Жасыл кеңсе» приницптерін іске асыру шеңберінде ҚМГ корпоративтік орталығында «2019 жылғы деңгеймен салыстырғанда жазу қағазын тұтынуды 3%-ке төмендету» мақсаты белгіленді. 2021 жылы 3 059 бума қағаз пайдаланылды, бұл жоспарланған 4 000 бума көрсеткішінен 23,5%-ке төмен, сондай-ақ белгіленген мақсаттан 75%-ке төмен болды (2019 жылы 12 228 бума пайдаланылды).

Көзделіп отырған шаруашылық қызметті экологиялық бағалау

Компания ниет білдіру туралы мәлімдемеден бастап құрылыс және пайдалану жобаларына дейін жобаның өмірлік циклының барлық сатыларында көзделіп отырған шаруашылық қызметке экологиялық бағалау жүргізеді, бұл заңнама талаптарына және үздік әлемдік практикаларға сәйкес келеді. Біз жергілікті қоғам өкілдерімен үнемі байланыста боламыз және жобаларды жоспарлау және іске асыру кезінде олардың пікірлерін ескереміз. Жобалаудың әрбір кезеңінде мүдделі тараптар өкілдерінің қатысуымен қоғамдық ¬тыңдаулар өткізіледі, онда барлық мүдделі тараптардың ҚОӘБ жобаларына қол жеткізуін қамтамасыз етеді, ескертулер мен ¬ұсыныстарды тіркеу жүргізіледі. ҚМГ компаниялар тобының ҚОӘБ барлық жобалары мемлекеттік экологиялық сараптама объектісі болып табылады және мүдделі жұртшылық үшін қолжетімді. 2021 жылы жергілікті қоғамдастықпен және қоғамдық ұйымдармен 24 кездесу және 34 қоғамдық тыңдау өткізілді, өндірістік объектілерге баспасөз турлары өткізілді. Коронавирустық инфекцияға байланысты төтенше жағдайға байланысты шектеулер енгізілгендіктен, оффлайн қоғамдық тыңдаулар саны азайды.

2021 жылы Компанияда Директорлар кеңесі қоршаған ортаға әсерді бағалау бойынша Корпоративтік стандартты бекітті. Стандарт көзделіп отырған қызметтің қоршаған ортаға әсерін бағалау процесінің корпоративтік принциптерін айқындайды, ҚМГ компаниялар тобының, ҚМГ компаниялар тобы жұмыскерлері мен мердігерлерінің, оның ішінде қызметі техникалық құжаттаманы және қоршаған ортаға әсерді бағалау материалдарын әзірлеумен, қоршаған ортаға әсерді бағалау материалдары бойынша қоғамдық пікірді есепке алуды ұйымдастырумен және жүргізумен, сондай-ақ эмиссияларға рұқсат алумен байланысты жобалау ұйымдарының қызметін регламенттейді.

Қоғамдық ұйымдармен өзара іс-қимыл

2021 жылы біздің МӨЗ-дің бірінде:

• зауытта аймақтық қоғамның, жергілікті экологиялық ҮЕҰ мүдделерін білдіру;
• кәсіпорынның өндірістік қызметінің экологияға әсерін бақылау және бұл туралы тұрғындарға ақпарат беру;
• тұрғындардың зауыт басшылығына қойған сұрақтарына жауап беру;
• АМӨЗ мен жұртшылық арасында сындарлы диалог орнату мақсатында эко-омбудсмен жұмыс істей бастады.

Эко-омбудсмен 2021 жылдың желтоқсанында зауыт басшыларының, облыстың экология департаментінің, облыстық мәслихат депутаттарының, өңірдің экологиялық ҮЕҰ өкілдерінің, блогерлердің, белсенділердің және «облыс бойынша тұтынушылардың құқықтарын қорғау қоғамының» және т.б. қатысуымен «АМӨЗ» ЖШС қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспарын орындау барысы туралы» жұртшылықпен есеп беру кездесуін ұйымдастырды.

Зауыт басшылығы мен қоғам белсенділері арасында сындарлы және ашық диалог жүргізіліп, олар өздерін қызықтырған барлық сұрақтарға құзыретті жауап алды.

Атмосфералық ауаны қорғау

«Қызметтің барлық бағыттары бойынша тұрақты даму» стратегиялық бастамасын қолдау үшін Компания қоршаған ортаны ластауға байланысты шығындар мен залалдарға қатысты нөлдік төзімділік ПРИНЦИПІН ұстанады және қызметін ұлттық табиғат қорғау заңнамасына және үздік әлемдік тәжірибелерге сәйкес жүзеге асырады. ҚР жаңа экологиялық заңнамасының міндеттерін орындау шеңберінде Экологиялық саясат жаңа редакцияда әзірленді. ЕТҰ өндірістік қызметі шеңберінде ҚМГ компаниялар тобындағы атмосфералық ауаға шығарындыларды басқару саясатын басшылыққа алады.

Қоршаған ортаға әсерді азайтудың негізгі бағыттарының бірі Компанияның өндірістік қызметі процесінде атмосфералық ауаға ластаушы заттардың шығарындыларын азайту болып табылады. Атмосфералық ауаға ластауыш заттардың шығарындыларын азайту жөніндегі іс-шаралар шеңберінде мынадай жұмыстар орындалады:

• Мұнай қыздыру пештеріндегі техникалық ескірген жанарғыларды ауыстыру кезең-кезеңімен жүргізілуде;
• Газды кешенді дайындау және өңдеу қондырғылары салынуда;
• Көмірсутектердің булануын болдырмау үшін тік мұнай резервуарлары үшін понтондарды орнату бойынша жұмыстар жүргізілуде.
• Мұнайды жылыту пештерінде және т.б. ластаушы заттар шығарындыларының каталитикалық бейтараптандырғыштарын орнату жүзеге асырылады.

Өңірлерде өзінің өндірістік объектілерінен, бірінші кезекте елді мекендердің маңында немесе шекарасында орналасқан шығарындылар мониторингіне ерекше назар аударады. Елді мекендердегі атмосфералық ауаның сапасын қамтамасыз ету үшін ҚМГ компаниялар тобы ластаушы заттардың деңгейін төмендету жөніндегі жобаларды іске асыруда, сондай-ақ ауа сапасын бақылау жүйелерін ұйымдастыру және санитариялық-қорғаныш аймақтарының шекараларында ауа сапасын бақылаудың стационарлық бекеттерін орнату бойынша шаралар қабылдауда.

Біз өндірістік экологиялық мониторинг жүргіземіз және операциялар мен өндірістік процестер нәтижесінде түзілетін ластаушы заттардың атмосфераға шығарындыларын азайту бойынша шаралар қабылдаймыз. Өндірістік экологиялық бақылау бағдарламалары шеңберінде сынамаларды іріктеудің және әлеуетті әсерді бағалау үшін өлшеулер жүргізудің белгіленген орындарында атмосфералық ауаға шығарындыларды бақылау жүргізіледі. Ластаушы заттар шығарындыларының негізгі көлемі қазандықтарда, технологиялық пештерде және компрессорларда, газ турбиналық қондырғыларда, компрессорлық станцияларда отын газын жағу, алауларда газды жағу және т.б. нәтижесінде түзіледі.

ҚМГ бойынша барлық ластаушы заттар шығарындыларының нормативтік көлемі 2021 жылы 110,2 мың тоннаны (2020 жылы 247,2 мың тонна) құрады. Соңғы 3 жылда шығарындылардың төмендеуі байқалады.

ҚМГ компаниялар тобындағы атмосфераға ластаушы заттардың жалпы шығарындылары, мың тонна.

Мұнай өңдеу зауыттарын жаңғыртудың жүргізілген жобаларының нәтижесінде кеден одағының техникалық регламентінің талаптарына сәйкес К4-К5 сыныптарына сәйкес келетін еуропалық сапа стандарттарының мұнай өнімдерін өндіру жолымен зауыттар шығаратын отынның экологиялық көрсеткіштері жақсарды.

ҚМГ компаниялары тобындағы ластаушы заттардың үлестік шығарындылары

Мысалы, нақты уақыт режимінде газ талдағыштарды пайдалана отырып, тікелей өлшеулерді біз әзірге жүргізбейміз, алайда, жаңа Экологиялық кодекс шеңберінде қоршаған ортаны қорғау жөніндегі уәкілетті орган 1-санаттағы табиғат пайдалану объектілеріндегі шығарындылар көздерінде датчиктер/газ талдағыштар орнату жолымен ластаушы заттар шығарындыларының автоматтандырылған мониторингіне жаппай көшуді жоспарлап отыр. ЕТҰ шығарындылар мониторингінің автоматтандырылған жүйесін енгізу бойынша жобаларды түзету жұмыстарын тікелей шығарындылар көздерінде жүргізеді, бірқатар жобалар мемлекеттік экологиялық сараптамадан өтеді.

2021 жылы ҚМГ компаниялар тобы бойынша мұнай баламасындағы көмірсутек шикізатын өндірудің жалпы көлеміне NOx шығарындыларының орташа көрсеткіші КСШ өндірудің мың тоннасына 0,24 тоннаны, IOGP орташа көрсеткіші – 0,29 тоннаны құрады. 2020 жылмен салыстырғанда NOx үлестік шығарындылары 9%-ке өсті, бұл шығарындылардың жаңа көздерін қосумен байланысты. ҚМГ компаниялар тобы бойынша мұнай эквивалентіндегі көмірсутегі шикізатын өндірудің жалпы көлеміне SОx шығарындылары қатынасының орташа көрсеткіші КСШ өндірудің мың тоннасына 0,22 тоннаны, IOGP орташа көрсеткіші – 0,19 тоннаны құрады. 2020 жылмен салыстырғанда ЅОх үлестік шығарындыларының 4%-ке төмендеуі байқалады.

Компания өз қызметінде орнықты органикалық ластауыштардың эмиссиясын жүзеге асырмайды.

Шикі газды ұтымды пайдалану

Бұл бөлімде шикі газды өндіруге және пайдалы пайдалануға байланысты процестер орын алған өндіру секторының компаниялары бойынша мәліметтер көрсетілген.

Парниктік газдар шығарындыларын басқару және газды алауда жағуды қысқарту ҚМГ компаниялар тобы үшін басым міндеттердің бірі болып табылады. Бекітілген Экологиялық саясатқа сәйкес Компания газды тұрақты алау етіп жағудың нөлдік деңгейіне жетуге және алаулардан атмосфералық ауаға шығарындыларды қысқартуға ұмтылады. Парниктік газдар шығарындыларын азайту жөніндегі біздің маңызды міндеттеріміздің бірі шикі газдың пайдалы пайдаланылуы мен кәдеге жаратылуын арттыру, алауды жағуды барынша азайту болып табылады. Шикі газды дамыту және қайта өңдеу бағдарламаларының орындалған ісшараларының арқасында жылу және электр энергиясын өндіру үшін газды өз мұқтаждықтарына пайдалану ұлғайды.

2017-2021 жылдар кезеңінде ҚМГ компаниялар тобы бойынша мақсатты іс-қимылдардың нәтижесі ІМГ жағу көлемінің 83%-ке төмендеуі болды. Бұл шикі газды жағу және тарату арқылы пайда болатын ластаушы заттар мен парниктік газдар шығарындыларын азайтуға мүмкіндік берді.

2021 жылы Кмпанияда шикі газды ұтымды пайдалану деңгейі 98% құрады. Газды алауда жағу қарқындылығының көрсеткіші өндірілген КСШ 1 000 тоннасына 2,1 тонна деңгейінде (2020 жылы – 2,2, 2019 жылы – 2,95), бұл 2020 жылғы көрсеткіштен 5%-ға және IOGP орташа салалық көрсеткішінен 74%-ға төмен.

Шикі газды алауда жағу көлемі

2015 жылы ҚМГ Дүниежүзілік Банктің «2030 жылға қарай ілеспе мұнай газын тұрақты жағуды толық кәдеге жарату» бастамасын қолдады. Компания шикі газды жағу көлемін барынша азайтуға тырысады. Осы бастама шеңберінде шикі газды жағу көлемдері бойынша есептілік жыл сайын Дүниежүзілік банктің ҚР өкілдігіне тапсырылады.

Су ресурстарын қорғау және суды ұтымды пайдалану

Компанияның негізгі қызметін су құнды әрі тапшы табиғи ресурс болып табылатын Орталық Азия өңірінде жүзеге асыратындығына байланысты ҚМГ қоғам мен қоршаған орта алдындағы өзінің жауапкершілігін сезінеді және су ресурстарын ұтымды пайдалануға ұмтылады.

ҚМГ Қазақстан Республикасының Су ресурстарын сақтауға үлес қосуға ниетті екенін ресми түрде мәлімдеді. ҚМГ бас директорлары үшін еңбекті және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі форум шеңберінде ҚМГ Басқарма Төрағасы А.С. Айдарбаев су ресурстарын ұтымды басқару бейілділігінің жеке өтінішіне қол қойған болатын (ҚМГ сегіз су қағидаты). Осы бастаманы өз компанияларының атынан бейілділіктің ұқсас өтініштеріне қол қойып, ҚМГ ЕТҰ бірінші басшылары қолдады. Бейілділіктің қол қойылған өтініштері ҚМГ Компаниялар тобының ресми сайттарына орналастырылуда.

Стандарт ҚМГ-нің су ресурстарын пайдалану бөлігінде ҚМГ басты қағидаттарын – сегіз су қағидатын ұстанады, ҚМГ ЕТҰ-да су ресурстарын басқару тәсілдемесін жүйелендіреді, сондай-ақ Компания басшылары мен қызметкерлерінің тұщы суды сақтау мәселесіне бейілділігін арттыруға көмектеседі.

Табиғи көздерден су тартуды азайтуға және төмендетуге бағытталған жобалар іске асырылуда.

«Атырау МӨЗ» ЖШС

Негізгі табиғатты қорғау іс-шараларының бірі – бұл оның шеңберінде АМӨЗ механикалық тазарту құрылыстарын жаңғырту және қайта жөндеу, биологиялық тазарту құрылыстарын қайта жаңарту және жете тазалау блогын салу, сондай-ақ булану алаңдары мен нормативтік тазартылған сарқынды сулар арнасын қайта жаңарту жүргізілетін TAZALYQ жобасын іске асыру.

Осылайша, булану алаңдарын қалпына келтіру Атырау өңірінің жер асты суларына, флорасы мен фаунасына теріс әсерді болдырмай, құрғатылатын тоғандарға (АМӨЗ-ге тиесілі 860 га) зауыттың сарқынды суларын ағызуды толық тоқтатуды білдіреді.

Сондай-ақ, TAZALYQ жобасының арқасында зауытта жабық үлгідегі механикалық тазарту құрылыстары салынады, ал қазіргі заманғы технологиялық процестерді енгізу сарқынды суларды тазарту сапасын нормативтік көрсеткіштерге дейін жеткізуге мүмкіндік береді.

Маңғыстау облысының Кендірлі демалыс аймағы ауданында тұщыландыру қондырғыларын салу

«Өзенмұнайгаз» АҚ мен «ҚМГ Инжиниринг» ЖШС Жаңаөзен қаласының әкімдігімен өзара түсіністік және ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды. Қол қойылған құжат Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі А.Ұ. Маминнің 2019 жылғы 18 қыркүйектегі хаттамалық тапсырмасына сәйкес «ҚМГ Инжиниринг» ЖШС әзірлейтін әлеуметтік жоба ретінде тұщыландыру зауытын салу бойынша техникалық-экономикалық негіздемені қайта мамандандыруды көздейді. Маңғыстау облысының «Кендірлі» демалыс аймағы ауданында ҚМГ қаражаты есебінен тұщыту зауытын салуды жоспарлап отыр. Болжалды қуаты тәулігіне 50 мың текше метр суды құрайды.

«Қаражанбасмұнай» АҚ Қаражанбас кен орны ауданында тұщы су көздерінің болмауына және айдау әдісімен мұнай қабатына әсер етудің жылу әдісі ретінде қолданылатын бу өндіру үшін компанияның үлкен көлемдегі су қажеттілігіне байланысты су тапшылығы проблемасына тап болды. Соның салдарынан мұнай өндірудің құлау қаупі және осыған байланысты шығындар туындады.

2019 жылдың қыркүйегінен бастап Қазақстанның Маңғыстау облысындағы «Қаражанбасмұнай» АҚ-да тұщыландыру зауытының құрылыс-монтаждау жұмыстары жүргізілуде. Жұмыстар аяқталу сатысында. Қойнауқаттағы суды тұщыландыру зауыты қабаттағы суды өңдеу және кәдеге жарату және қойнауқатқа бу айдау әдісімен Қаражанбас кен орны қойнауқаттарының мұнай беруін арттыру мақсатында техникалық сумен жабдықтауға арналған.

Бұл зауыт компания үшін үлкен маңызға ие, өйткені бу шығару үшін суды тұщыландыру мүмкіндігімен қатар, ілеспе суды ұтымды пайдалану мәселелері шешіледі. Бұл қойнауқаттық қысымды ұстап тұру саласында кен орнын игеру мүмкіндігін жақсартуға мүмкіндік береді.

2020 жылы CDP есептілігі кеңейтілді, 2021 жылы екінші рет су ресурстарын басқару жөніндегі деректер 2020 жылдың қорытындылары бойынша Су қауіпсіздігі жөніндегі сауалнама шеңберінде CDP алаңында жарияланды.

Неғұрлым егжей-тегжейлі ақпаратты ҚМГ-нің жарияланған есептерінен алуға болады, олар мына сілтеме бойынша ашық қолжетімділікте тұр: CDP су қауіпсіздігі жөніндегі CDP 2020 жылғы сауалнамасы

Су ізі

ҚМГ компаниялар тобы бойынша 2021 жылы су тарту 84,34 млн м³ құрады, оның ішінде: жерүсті көздері – 36,85 млн м³, жерасты көздері – 25,99 млн м³, қалалық сумен жабдықтау жүйелері – 3,30 млн м³, теңіз – 18,11 млн м³, басқа кәсіпорындардың сарқынды сулары – 0,08 млн м³.

2021 жылы ҚМГ компаниялар тобы 13,59 млн м³ ағынды су бөлді. Тазарту құрылыстарындағы сарқынды суларды тазартқаннан кейін нормативтік тазартылған су мамандандырылған қабылдағыштарға: жинағыш тоғандарға, булану алаңдарына және сүзу алаңдарына ағызылады. Өз жинақтауыштары жоқ кәсіпорындар жасалған шарттарға сәйкес мамандандырылған компанияларға тазарту және кәдеге жарату үшін ағындар береді.

Тазартқаннан кейін ағынды су көлікті жуу, шаң басу және өртке қарсы жүйелерді толықтыру үшін қайта қолданылады. Бұл ретте тазартылған ағынды судың елеулі көлемі қайта тек мұнай өңдеу зауыттарында ғана пайдаланылады, онда 2021 жылы тазартылған ағынды судың 3,97 млн м³ қайта пайдаланылды, негізінен бұл су айналма сумен жабдықтау блоктарын толықтыру үшін пайдаланылады. ҚМГ зауыттарында суды қайта пайдалану проценті («Мұнай өңдеу» бағыты бойынша су жинау көлемінің) 24%-ды құрады.

2021 жылы ҚМГ МӨЗ айналымды сумен жабдықтау жүйелерінде барлығы 389,99 млн м³ пайдаланылды (айналымда болды).

ҚМГ МӨЗ айналмалы сумен жабдықтау жүйелерінде айналысты

Мұнай өндіру процесінде ілеспе-қабаттық сулар – жер бетіне су-мұнай эмульсиясы алынатын т.н. үлкен көлемі пайда болды, ол кейіннен су мен мұнайға гравитациялық әдіспен бөлінеді. Осылайша тұрып қалған су қойнауқатқа айдауға жіберіледі.

2021 жылы өндірілген 131,05 млн ^м3 ілеспе-қойнауқаттық судың 99%-ы қабатты қысымды ұстап тұру үшін кері айдалды.

Қабатты қысымды қолдау үшін қойнауқатқа айдалғаны

Ерекше экологиялық, шаруашылық, тарихи-мәдени және рекреациялық құндылықты білдіретін Компанияның қызметі Қазақстанның батыс өңірінің су объектілеріне (Жайық, Қиғаш өзендері, Көкжиде құмдары) айтарлықтай әсерін тигізеді. Сезімтал экожүйелерге теріс әсер етуді болдырмау үшін бақылаушы органдар қоршаған ортаға тұрақты экологиялық мониторинг жүргізеді.

Қалдықтармен жұмыс істеу және жерді қалпына келтіру

ҚМГ-нің өндірістік қызметі процесінде өндіру және тұтыну қалдықтары түзіледі. ҚМГ компаниялар тобында қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіруге бағытталған шаралар кешені әзірленуде және іске асырылуда, түзілген және жинақталған қалдықтардың, оның ішінде мердігерлік компаниялардың қалдықтарының есебі жүргізіліп жатыр, қалдықтарды қалпына келтіргенге немесе жойғанға дейін оларды қауіпсіз жинақтау жүзеге асырылуда, 2021 жылы ҚМГ-нің түзілген және жинақталған қалдықтарды қалпына келтіруге арналған шығыстары 12,9 млрд теңгені құрады..

ҚМГ барлық объектілерінде өндіру және тұтыну қалдықтарын олардың түрлері, саны және қасиеттері бойынша есепке алу жүзеге асырылады, қауіпті қалдықтардың паспорттары әзірленеді, өндіру және тұтыну қалдықтарын есепке алу қалдықтардың пайда болуына және оларды кәдеге жаратуға немесе орналастыруға берілуіне қарай тиісті қалдықтарды есепке алу журналында жүргізіледі. Қалдықтарды есепке алу нәтижелері қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органға мынадай құжаттама түрінде ұсынылады: өндірістік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша есептер (тоқсан сайын), қалдықтарды түгендеу жөніндегі есептер (жыл сайын), қауіпті қалдықтар паспорттары.

2019 жылғы 6 тамызда Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі мен ҚМГ арасында 2024 жылды қоса алғандағы аралықта мұнайы бар тарихи қалдықтарды кәдеге жарату және мұнаймен ластанған жерлерді тазарту бойынша жұмыстарды орындау міндеттемесімен «Ынтымақтастық туралы меморандумға» қол қойылды, меморандумның периметріне ММГ, ӨМГ және ҚБМ кірді.

Меморандумды орындау шеңберінде 2019 жылғы қыркүйектен бастап ММГ, ӨМГ және ҚБМ келісімшарттық аумақтарына түгендеу жүргізілді, оның шеңберінде қалдықтардың сипаттамалары, қалдықтардағы мұнай өнімдерінің мөлшері және олардың көлемі айқындалды. Жүргізілген түгендеулердің негізінде мұнаймен ластанған жерлерді қалпына келтірудің тиісті жобалары әзірленіп, мемлекеттік органдармен келісілді, жобалар шеңберінде құрамында мұнайы бар қалдықтарды кәдеге жаратудың қауіпсіз және тиімді технологиялары таңдап алынды және ұсынылды, 2024 жылдың соңына дейін мұнаймен ластанған жерлерді қалпына келтіруді жүргізу кестесі жасалды.

Бұдан басқа, ЕМГ мен ҚТМ Меморандум бойынша міндеттемелердің периметріне кірмегеніне қарамастан, мұнда да тарихи ластануларды жою бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Аталған барлық компаниялар бойынша құрамында мұнайы бар тарихи қалдықтарды кәдеге жарату және мұнаймен ластанған жерлерді тазарту жөніндегі жұмыстарды орындауға мамандандырылған ұйымдармен ұзақ мерзімді шарттар жасалды, мұнай қалдықтарын кәдеге жарату кешендері салынды, тиісті оң қорытындылар, рұқсаттар мен лицензиялар алынды.

2021 жылы ҚМГ ЕТҰ объектілерінде 540,48 мың тонна тарихи қалдықтар кәдеге жаратылды, оларды орналастыру орындарының учаскелері қалпына келтірілді.

ММГ, ӨМГ және ҚБМ тарихи ластануларды жою жөніндегі барлық жұмыстарды 2024 жылдың соңына дейін аяқтауды жоспарлап отыр, ЕМГ және ҚТМ 2022 жылдың аяғына дейін келісімшарттық аумақтар шегіндегі мұнаймен ластанған тарихи жерлерді тазарту жөніндегі жұмыстарды аяқтауды жоспарлап отыр.

Өзен – Атырау – Самара магистральдық мұнай құбырының 984-985 км учаскелеріндегі тарихи ластанған жерлерді ҚТО толығымен қалпына келтірді.

ҚМГ Компаниялар тобы бойынша айналыстағы қалдықтардың жалпы массасы 2021 жылы 1 032,0 мың тоннаны, оның ішінде «қауіпті» деп жіктелген қалдықтар – 964,2 мың тоннаны, ал тиісінше «қауіпті емес»
қалдықтар – 67,8 мың тоннаны құрады.

Жаңадан түзілген қалдықтар 413,1 мың тоннаны құрады, оның 93%-ы кәдеге жаратылды немесе қайта өңделді.

ҚТГ компаниялар тобы бойынша 2021 жылы 3,7 мың тонна, оның ішінде «қауіпті» – 2,3 мың тонна, «қауіпті емес» – 1,4 мың тонна түзілді.

ҚТГ компаниялар тобы бойынша 2021 жылдың 10 айында 3,0 мың тонна, оның ішінде «қауіпті» – 2,0 мың тонна, «қауіпті емес» – 1,0 мың тонна түзілді.

Қалдықтарды қалпына келтіру әдістерін таңдау кезінде қалдықтарды қалпына келтірудің қазіргі заманғы технологияларына, оның ішінде қоршаған ортаны қайталама ластаусыз технологияларға басымдық берілетінін атап өту маңызды.

Қалдықтардың 50,57%-ы биологиялық әдістермен қалпына келтірілді, қалдықтардың 16,2%-ы термиялық әдістермен кәдеге жаратылды, қалдықтармен жұмыс істеудің басқа да маңызды тәсілдері мыналар болып табылады: қайта өңдеу, қалпына келтіру, полигонға орналастыру және қайта пайдалану.

ЕТҰ объектілерінде қалдықтарды кәдеге жарату немесе орналастыру жөніндегі жұмыстарды орындау үшін тартылатын мамандандырылған мердігерлік ұйымдарға бақылау жүзеге асырылады, ҚР заңнамасының талаптарына сәйкес қажетті рұқсат беру құжаттары бар мердігерлік ұйымдар тартылады, талаптардың сақталу тұрғысынан қалдықтармен айналысу бойынша мердігерлік ұйымдардың іс-қимылдарына бақылау, мердігерлік ұйымдардың объектілеріне бару, жұмыстардың орындалуын растайтын құжаттаманы тексеру жүзеге асырылады, бақылау өтінімдер бойынша жұмыстарды орындау кезеңінде немесе жұмыстарды орындау кестесі бойынша жүзеге асырылады.

Бұрғылау қалдықтарының пайда болуы

ҚМГ-нің өндіруші компанияларымен 2021 жылы 158,6 мың тонна бұрғылау қалдықтары түзілді, оның ішінде: 33,7 мың тонна – пайдаланылған бұрғылау ерітіндісі; 124,9 мың тонна – бұрғылау шламы (құрлықтағы бұрғылау).ҚМГ тобының өндіруші компанияларының барлық бұрғылау қалдықтарын кәдеге жарату мақсатында мамандандырылған ұйымдарға беріледі. Ұйымдардың қалдықтарды одан әрі кәдеге жаратуы термиялық және химиялық әдістермен, инерттендірумен және биологиялық тазартумен өтеді.

Жұмыс алаңдарын жабу және қалпына келтіру

Белгілі бір келісімшарттардың талаптары бойынша, заңнамаға және нормативтік-құқықтық актілерге сәйкес ҚМГ негізгі құралдарды бөлшектеу және жою және кенорындарының әрқайсысында жер учаскелерін қалпына келтіру бойынша заң міндеттемелеріне жауапты болады. Атап айтқанда, ҚМГ міндеттемелеріне барлық өнімді емес ұңғымаларды біртіндеп жабуға және құбыр арналарын, ғимараттарды бөлшектеу және келісімшарт аумағын қалпына келтіру, сондай-ақ пайдаланудан шыққан қорытынды және өндірістік учаскеде қоршаған ортаның ластануы бойынша міндеттемелер сияқты түпкілікті жабу бойынша қызметке жатады.

Компания активтердің істен шығуы бойынша міндеттемелерді әрбір келісімшарт бойынша бөлек есептейді. 2021 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша мұнай-газ активтерін жою бойынша міндеттемелер 67 млрд теңгені құрады (2020 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша: 66 млрд теңге). Келісімшарттық аумақтарды қалпына келтіру және жою процестері «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» 2017 жылғы 27 желтоқсандағы № 125-VI ҚРЗ Қазақстан Республикасының Кодексімен реттеледі.                          

«Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» Қазақстан Республикасының Кодексіне сәйкес:

• Жер қойнауын пайдалану салдарларын жою жер қойнауын пайдаланушы бекіткен және осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген сараптамалардың оң қорытындыларын алған жер қойнауын пайдалану салдарларын жою жобасына сәйкес жүргізіледі.
• Жер қойнауы учаскесін консервациялау жер қойнауын пайдаланушы бекіткен және осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген сараптамалардың оң қорытындыларын алған жер қойнауы учаскесін консервациялау жобасына сәйкес жүргізіледі.
• Жою немесе консервациялау жою және консервациялау жоспарына сәйкес жүзеге асырылатын көмірсутектер саласындағы уәкілетті орган бекітетін көмірсутектерді барлау мен өндіруді жүргізу кезінде консервациялау және жою қағидаларында көзделген ұңғымалардың жекелеген санаттарын қоспағанда, технологиялық объектілер жер қойнауын пайдаланушы бекіткен және осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген сараптамалардың оң қорытындыларын алған технологиялық объектілерді жою немесе консервациялау жобасына сәйкес жойылады немесе консервацияланады.

Ұңғымаларды жою жөніндегі жұмыстарды жүргізуге қойылатын талаптар Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2018 жылғы 22 мамырдағы № 200 бұйрығымен бекітілген Көмірсутектерді барлау мен өндіру және уран өндіруді жүргізу кезіндегі консервациялау және жою қағидаларымен белгіленеді. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2018 жылғы 19 маусымда № 17094 болып тіркелді (4-тарау. Көмірсутектерді барлау және өндіру кезінде әртүрлі мақсаттағы мұнай, газ және айдау ұңғымаларын жою).

Магистральдық мұнай құбырлары және газ құбырлары

2012 жылғы 4 шілдеде күшіне енген «Магистральдық құбыр туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес «ҚазТрансОйл» АҚ-тың магистральдық құбырды пайдалану аяқталғаннан кейін жою және кейіннен қоршаған ортаны қалпына келтіру, оның ішінде жерді қалпына келтіру жөніндегі іс-шараларды жүргізу бойынша заңды міндеттемесі бар. Құбырларды жою және жерді қалпына келтіру бойынша міндеттемеге резерв ҚМГ есептеген демонтаждау және рекультивациялау жөніндегі жұмыстарды жүргізу құны негізінде бағаланады. 2021 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша ҚМГ компаниялар тобы резервінің баланстық құны Компанияның құбыржолдарын жою және жерлерді қалпына келтіру бойынша міндеттемесі бойынша 35 млрд теңгені (2020 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша: 114 млрд теңге) құрады.

Мұнайдың төгілуін болдырмау және жою

Мұнайдың авариялық төгілуін жоюға (бұдан әрі – МАТЖ) тұрақты әзірлік біз үшін сөзсіз басымдық болып табылады.

Каспий теңізі бірегей табиғи объект болып табылады, оның экожүйесі тұйықтығына байланысты мұнаймен ластануға өте сезімтал. Біз теңіз мұнай операцияларын жүргізу кезінде экологиялық қауіпсіздікке жоғары талаптар қоямыз: жұмыстардың кез келген түрлері басталғанға дейін келісімшарттық аумақтарда фондық экологиялық зерттеулер жүргіземіз және біздің әлеуетті әлеуметтік және экологиялық әсерімізді бағалаймыз, сондай-ақ операциялар жүргізу кезінде және одан кейін әсер ету мониторингін, эмиссиялар мониторингін және авариялық жағдайлар мониторингін жүзеге асырамыз.

Теңізде бұрғылау операциялары басталар алдында біз мұнайдың барлық ықтимал авариялық төгілуін жоюға тұрақты әзірлікті қамтамасыз етеміз. Жұмыстар аяқталғаннан кейін біз жойылған ұңғымаларға үздіксіз экологиялық мониторинг жүргіземіз. Келісімшарттық аумақтарда жойылған ұңғымалардың мониторингі атмосфералық ауаның сапасын, теңіз суының ластануын және түптік шөгінділерді, биоалуантүрліліктің жай-күйін бақылауды, сондай-ақ зертханалық-талдау жұмыстарын, жойылған ұңғымалардың сағаларын фото және бейнетүсіруді қамтиды.

Теңіздегі операциялар кезінде біз мынадай қағидаларды мүлтіксіз ұстаймыз:

• Жобалық шешімдерді қатаң сақтау
• «Нөлдік ағызу» қағидаты – барлық қалдықтар мен сарқынды сулар жағаға шығарылады
• Барлық жүзу құралдарын балық қорғау құрылғыларымен және мұз суының болмауымен қамтамасыз ету
• 1 сәуірден 15 шілдеге дейін уылдырық шашу кезеңінде өндірістік операцияларды жүргізуге тыйым салу,
• Өндірістік кемелерден балық аулауға тыйым салу
• Ұңғымаларды сынауға және көмірсутек шикізатын түнгі уақытта жағуға тыйым салу
• Пайдаланудың арнайы режимін сақтау.

«Жамбыл Петролеум» ЖШС мұнайдың авариялық төгілуін жою (бұдан әрі – МАТЖ) бойынша қызметтер көрсету үшін «KMG Systems & Services» ЖШС атынан консорциуммен, «Қазақтеңізкөлікфлоты» ЖШС және шаруашылық жүргізу құқығындағы «Кәсіби әскерилендірілген авариялық-құтқару қызметі» республикалық мемлекеттік кәсіпорнымен шарт жасасты. Кеменің бағалау ұңғымасын салу кезеңінде МАТЖ «Caspian Explorer» ҚБҚ-дан 500 метрлік аймақта болады.

Компанияда мұнайдың төгілуінің негізгі себебі коррозиялық процестердің әсерінен кәсіпшілік мұнай құбырларының жарылуы болып табылады. Компания олардың тұтастығы мен сенімділігін арттыруға бағытталған құбырларды диагностикалау, қайта жаңарту, ауыстыру, тежеу және тазарту жөніндегі іс-шараларды уақтылы және сапалы орындау жолымен кәсіпшілік мұнай құбырларының істен шығуы мен үзілуі санын азайту бойынша жұмысты жалғастыруда.

«ҚазТрансОйл» АҚ құқық қорғау органдарымен өзара тығыз іс-қимыл жасай отырып, Компанияның құбырларына қылмыстық заңсыз ойықпен жағдайын өзгертті. Соңғы 2,5 жылда магистральдық құбырларға криминалдық ойып салу фактілері нөлдік көрсеткішке дейін азайтылды (2019 жылы 2 ойып салу анықталды, залал 3,7 млнстеңгені құрады; 2020 және 2021 жылдары криминалдық ойып салу фактілері тіркелген жоқ).

Бұл көрсеткіштерге негізінен келесі іс-шараларды орындау арқасында қол жеткізді:

• GPS жүйелері бойынша ұтқыр топтар жұмысының мониторингіне және ұтқыр топтардың мұнай құбырларын аралау мен қарап-тексеруді уақтылы жүзеге асыруына бақылауды күшейту;
• «Optosense» мониторинг жүйесі арқылы мұнай құбырларын қорғау.

Мұнайдың авариялық төгілуін жоюға (МАТЖ) ұдайы әзірлік біз үшін сөзсіз басымдық болып табылады.

Мұнайдың авариялық төгілуін жою кезінде еріктілер қозғалысын дамыту жөніндегі бастама

МАТЖ кезінде еріктілік сияқты осындай бағыттың қауіптілігі мен маңыздылығын ескере отырып, «KMG Systems&Services» ЖШС компаниясының бастамасымен «Атырау және Маңғыстау облыстарында МАТЖ жанынан еріктілікті дамыту бағдарламасын» (бұдан әрі – Бағдарлама) әзірлеу және іске асыру болды. Бағдарлама волонтерліктің барлық аспектілерін қамтиды, мысалы, ҚР және басқа елдердегі волонтерлік қызметтің құқықтық аспектілері, еріктілерді тарту процесі, МАТЖ дейінгі және жанынан еріктілерді тіркеу және басқару процесі, сондай-ақ еріктілердің жіктеуіші және еріктілерге лайықты міндеттер, еріктілердің құқықтары мен міндеттері, сондай-ақ еріктінің жеке қауіпсіздігінің негіздері көрсетілген. Бағдарламада төгілгенге дейін шешілуі қажет міндеттер (дайындық кезеңі) және мұнай төгілуі кезіндегі міндеттер (операциялық кезең) көрсетілген.

Биоалуантүрлілікті сақтау және ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қолдау

Біздің орналасқан өңірлерде қорғалатын табиғи аумақтар және жануарлар мен өсімдіктер әлемінің қозғалатын түрлері

Солтүстік Каспий Каспийдің ең өнімді бөлігі болып табылады. Теңіздің осы бөлігінің биологиялық ресурстары өте үлкен. Ихтиофаунаның негізгі кәсіптік объектілері, оның 25 түрі болып табылады, олардың ішінде ең құндысы – бекіре тұқымдастары, бассейнде олардың әлемдік қорының 70-80%-дан астамын құрайды.

Еділ (ҚР шегінде) және Орал өзендерінің сағаларымен бірге Солтүстік Каспийдің шығыс бөлігінің акваториясы Каспий теңізінің солтүстік бөлігіндегі мемлекеттік қорық аймағына кіреді. Каспийдің солтүстік бөлігіндегі сулы-батпақты алқаптар, әсіресе Еділ, Орал және Ембі өзендерінің сағалары, сондай-ақ теңіз жағалауы мен акваториясы іргелес жатқан Еуразия құрлығындағы аса маңызды алқаптар болып табылады, олар ұя салу, түлеу, маусымдық көші-қон және қыстау кезеңінде миллиондаған суда жүзетін және су маңындағы құстарды қолдауды қамтамасыз етеді. Солтүстік Каспий арқылы Еуразиядағы ең ірі, Сібір-Қара теңіз-Жерорта теңізі аралық жолының бірі өтеді.

Фондық зерттеулердің материалдары бойынша жағалаудан 20-60 км қашықтықта орналасқан Солтүстік-Шығыс Каспийдің ашық учаскелері арқылы құстардың 70-тен астам түрі қоныс аударады (олардың 70 түрі Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген сирек кездесетін құстар).

Жағалау аймақтарында кішкене аққұтан, жалбағай, бірқазан, сұңқылдақ-аққу, қара ала үйректер, өгіз шағала ұялайды. Сұлтанбалық, аққұйрық субүркіт және балықшы тұйғын да байқалады.

Жерүсті ценоздарында ҚР Қызыл кітабынан алынған 5 түрі ұя салады. Дала қыраны өте көп. Сирек құстардан бізтұмсық, қарала шалшықшы, кішкентай аққұтан кездесуі мүмкін.

Каспий теңізінде мекендейтін жалғыз ірі теңіз сүтқоректілері (ескекаяқтылар тобы) Каспий итбалығы (Phoca caspica) болып табылады. Бұл сүтқоректілердің эндемиялық түрі. Итбалықтар Каспий теңізіне таралған, бірақ олардың солтүстік бөлігіндегі саны жыл мезгіліне байланысты өзгеріп отырады. Теңіз акваториясы бойынша жануарлардың маусымдық таралу сипаты жылдық циклдің үш негізгі фазасымен: көбею, түлеу және шырлану кезеңімен айқындалады. Көбею орындары Солтүстік Каспийдің аязды қысында болады. Сәуір мен қыркүйек айлары аралығында итбалықтар шырлану маусымын көбінесе Орта және Оңтүстік Каспийде өтеді. Жазда Солтүстік Каспийде жануарлардың аздаған түрі (шамамен 30000 дарақ) мекендейді, популяцияның негізгі бөлігі Оңтүстік Каспийдің терең және суық суларында орналасқан. Күздің соңында олар суы қата бастайтын Солтүстік таяз су аймағына көшеді. Популяцияның басым бөлігі Солтүстік Каспийде қазан-қараша айларында.

Қазақстанның және бүкіл Еуразия құрлығының биоалуантүрлілігін сақтау үшін осындай маңызды аумақ тұрақты мониторингті және қорғау іс-шараларын уақтылы жүргізуді қажет етеді. Ең алдымен, өз қызметін жүргізуді бастағаннан бері ҚМГ Солтүстік Каспийде осы аймақтың табиғатын қорғау мәселелеріне көңіл бөлді.

Республикалық маңызы бар Новинский мемлекеттік табиғи (зоологиялық) қорықша жанаурлар мен өсімдіктер әлемінің, оның ішінде тапсырыс – күзет режимі Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген өсімдіктердің көбеюіне оңтайлы жағдай жасау мақсатында құрылды.

«Жамбыл» учаскесі Каспий теңізінің солтүстік бөлігінде орналасқан. Келісімшарттық аумақ Каспий теңізінің қорық аймағының шегінде, сондай-ақ ішінара Новинск қорықшасының шегінде орналасқан, бірақ өндірістік алаңдары экологиялық сезімтал аймақтарға әсерін тигізбейді. Бұл учаскеде жоғары экологиялық сезімталдық кезеңінде өндірістік операцияларды жүргізуге шектеулер сақталуда. Зерттеу кезеңінде учаскелердің су аймағында қоршаған орта жағдайының қандай да бір қалыпсыз табиғи құбылыстары немесе ерекше алаңдаушылық тудыратын немесе табиғи емес факторлар тіркелмеген.

«Исатай» учаскесі Маңғыстау облысындағы Бозашы түбегінің жағалауынан солтүстікке қарай 45 км жерде Каспий теңізінің солтүстік бөлігінде орналасқан.

Өлі Құлтық (Үстірт) ертеректе Комсомолец шығанағы мен Өлі Құлтық пен Қайдақ қоқысы аумағында құстар түлейтін және ұшып келетін бөлігін қолданатын және солтүстік-шығыста кеңінен тараған Каспий теңізінің ең ерекше өкілі қоқиқаздың мекендейтін жері болып табылады. Қоқиқаз (Phoenicopterus roseus) – сан жағынан азайған, құстардың жергілікті жерде ұя салатын түрі. Қазақстан фаунасындағы текті жалғыз өкіл. Қазіргі уақытқа дейін Қазақстандағы ұя салатын негізгі
орындар – Теңіз көлі, Шалқар Теңіз көлі және Каспийдің солтүстік-шығыс жағалауы.

Комсомолец, өлі Құлтық және Қайдақ сары шығанағы ауданында әлі күнге дейін осы жерді жаз өткізетін және түлейтін мыңдаған құстар үнемі пайдаланады. Орталық Қазақстан отарындағы құстар сәуір және тамыз-қыркүйек айларында жергілікті жерде ұя салып, бастарын көбейтіп, осы аудандар арқылы ұшып өтеді. Жыл сайын Комсомол шығанағы арқылы 35 мыңға жуық құстар қоныс аударады.

Маңғыстау облысы. Маңғыстау облысының аумағында ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың кең желісі, оның ішінде Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы мен республикалық маңызы бар Кендірлі-Қаясан қорық аймағы, сондай-ақ 8 қорық және 1 өңірге қарайтын табиғи саябақ бар. Маңғыстау облысының аумағында мекендейтін бауырымен жорғалаушылар түрлерінің ішінен Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына (2010) Elaphe sauromates қара шұбар улы жылан енгізілген. Маңғыстау аумағында кәдімгі, кең таралған және кей жерлерде өте көп тараған ортаазиялық тасбақа мекендеген, дегенмен, ол Халықаралық табиғатты қорғау одағының (ХТҚО) Қызыл тізімінің критерийлері бойынша осал түрінің мәртебесіне ие.

Республикалық маңызы бар Кендірлі-Қаясан қорық аймағы тек дуадақ пен ителгінің тіршілік ету ортасын сақтау және табиғи өсімін молайту мақсатында құрылған. Белгіленген режимдер: қорық режимі, өзгермелі режим, реттелетін режим.

Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын аумақтардың жоғары санатына жатады. Үстірт мемлекеттік табиғи қорығын (ҮМТҚ) жасаудың басты мақсаты Қазақстанның табиғи шөлді аймағының бірегей кешендерін, тарихи ескерткіштерін, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін табиғи жағдайда сақтау болып табылады. Қорық ҚР Қызыл кітабына және (немесе) ХТҚО халықаралық қызыл кітабына енгізілген бірқатар түрлердің мекендейтін негізгі орны болып табылады: қарақұйрық, үстірт тау қошқары – уриал, қарақұлақ, медода, ителгі, бүркіт, үкі, құзғын, жек дуадақ және т.б. Жетекші сарапшылардың пікірінше, ҮМТҚ ЮНЕСКО-ның дүниежүзілік мәдени және табиғи мұра объектілеріне қойылатын өлшемдерге сәйкес келеді және болашақта оның құндылығын жоғары халықаралық деңгейде тануды куәландыратын осы құрметті мәртебеге ие бола алады.

Үстірт ГӨЗ бақылау тарихында алғаш рет 2018 жылы тірі алдыңғы азиялық барыс табылды, ол 2021 жылы Қызыл кітапқа енгізілген болатын. Бұрын Қазақстанда барыс осы аңды адам аулаудың 3 фактісі бойынша ғана белгілі болған, оның ішінде Маңғыстау облысында 2007 және 2015 жылдары. Маңғыстауда қабыландар шекаралас Түркменстаннан ауық-ауық келіп тұрады және олар азық-түлікпен (уриалдар мен қарақұйрықтар) қамтамасыз етілсе, адамдар тарапынан қудалау болмаған және олардың мекендейтін жерлері тиісінше қорғалған жағдайда жергілікті популяция құруы мүмкін. Қазіргі уақытта қабылан нақты мекендейтін Үстірт қорығынан Түркмениядағы Копетдагқа дейінгі арақашықтық кемінде 600 км құрайды.

Соңғы онжылдықта өңір үшін сүтқоректілердің бірқатар жаңа түрлері: Батыс Үстіртте – ақ құлпынай жебеқұлақтылар, Солтүстік Үстіртте – үшкірқұлақты жарқанаттар мен ымырт жарқанаттар, Оңтүстік-Батыс Үстіртте – итаюлар, Маңғышлақ жазығы мен Қарағы ойпатында – жанат тәрізді иттер бар екендігі анықталды. Батыс Үстірттерде жолақты қорқаудың кездескені және бұл жерде 40 жылдан астам уақыт кездеспеген үнді жайраның іздері болғаны анықталған.

«Көкжиде – Құмжарған» жергілікті маңызы бар мемлекеттік табиғи кешенді қорықша. Осы қорықшаның аумағында республикалық маңызы бар мемлекеттік табиғи-қорық қорының екі объектісі бар: республикалық және халықаралық маңызы бар мемлекеттік табиғи-қорық қорының геологиялық объектілерінің тізбесіне енгізілген Көкжиде құмдары және Көкжиде жер асты сулары.

Өріктау, Әлібекмола және Қожасай кен орындары ҚР Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданында орналасқан. «Өріктау» кен орнының келісімшарт жасалған аумағының солтүстік-батыс бөлігі Көкжиде құмында орналасқан, сондай-ақ кен орындары жергілікті маңызы бар «Көкжиде-Құмжарған» мемлекеттік табиғи кешенді қорықшасымен шектеседі. Жер асты суларының ластануына жол бермеу мақсатында Топ компаниялары қызметінің аймағында, сондай-ақ Келісімшарттық аумаққа іргелес Көкжиде құмды алқабы аймағында да қоршаған ортаның жай-күйін тұрақты бақылау бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Қаражанбас кен орны Бозашы түбегінің солтүстік-батыс бөлігінде Каспий маңы ойпатының шегінде батыстан Каспий теңізіне жақын жерде орналасқан. Кен орнының батыс жағынан Каспий теңізінің солтүстік бөлігіндегі мемлекеттік қорық аймағы шектеседі. Өндірістік экологиялық бақылау шеңберінде өсімдіктер мен жануарлар әлеміне жылына екі рет мониторинг жүргізіледі.

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың шекаралары шегінде және жақын орналасқан өндірістік алаңдар

2021 жылы биоалуантүрлілікті сақтауға қосқан үлесіміз:

Экологиялық саясат шеңберінде біз:

• сирек және жануарлардың бағалы түрлерінің жоғалып кету қаупінде тұрған тіршілік ортасы ретінде ерекше құндылығы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда қызметті жүзеге асырмау, экологиялық сезімтал аумақтарда жұмыстарды іске асыру кезінде тәуекелдерге бағалау жүргізу;
• өндірістік қызметті жоспарлау және жүзеге асыру кезінде төрт негізгі әрекетті ескере отырып, биоәртүрлілікке әсер ету салдарын жұмсарту жөніндегі шаралар иерархиясын қолдану: әлеуетті елеулі тікелей әсерлердің алдын алу, мейлінше азайту, қалпына келтіру және орнын толтыру;
• қоршаған ортаны қорғау және биоәртүрлілікті қорғау саласында одан әрі білім жинақтау және инновациялық шешімдерді әзірлеу үшін зерттеу бағдарламалары мен салалық серіктестіктерге қатысу;
• келісімшарттық аумақтарда заңсыз аң аулау, балық аулауға жол бермеуге және өз қызметкерлерімен, сондай-ақ мердігерлік және қосалқы мердігерлік ұйымдардың қызметкерлерімен өсімдік және жануарлар әлемінің объектілерін пайдалануға міндеттенеміз.

Каспий теңізінің солтүстік бөлігіндегі мемлекеттік қорық аймағында орналасқан учаскелерде фондық экологиялық зерттеулер, ұңғыманы бұрғылау және сынау жүргізілді. Осы аудандардағы қызметтің қазіргі кезеңінде техногендік әсер ету айтарлықтай емес және жабайы жануарлар мен құстардың өз мекендеу ортасы бойынша еркін қозғалуына кедергі келтірмейді. Бұрғылау барысында қоршаған ортаға мынадай жұмыс түрлері әсер етеді: бұрғылау қондырғысын монтаждау, ұңғымаларды бұрғылау және сынау, кеме қатынасы. Әсер ету факторлары мыналар болып табылады: теңіздегі құрылыс кезеңінде суда жүзгіштердің шоғырлануының артуы, су түбіндегі шөгінділердің табиғи құрылымының бұзылуы, оның ішінде, қарқынды кеме қатынасы әсерінен, шудың физикалық әсері.

Қоршаған ортаға, жойылған ұңғымаларға өндірістік экологиялық мониторинг және өндірістік операциялар кезінде балық ресурстарына келтірілетін еріксіз залалды өтеу шеңберінде гидрология, гидрохимия, гидробиология және ихтиология бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын (ҒЗЖ) жасау жүргізілуде.

Өріктау учаскесінде немесе құрлықтың ерекше қорғалатын аумақтарымен шектесіп жатқан жерлерде Шығыс Өріктау кен орнында бағалау ұңғымасының құрылысы және Оңтүстік Өріктау кен орнының көлбеу-бағытталған бағалау ұңғымасының құрылысы басталды. Жерасты суларына әсер ету факторлары жерасты суларының ластану көзіне айналатын ұңғымаларды тікелей бұрғылау болып табылады. Ластаушы заттар өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтар жиналатын жер үсті учаскелерінен, мазутталған аумақтардан, мұнай мен қабаттағы суларды сақтау учаскелерінен сүзгіден өткізілетін атмосфералық шөгінділері бар жерасты суларына түсуі мүмкін. Осыған байланысты ҚМГ жер асты суларын қорғауға және олардың ластануын, қоқыстануын және сарқылуын болдырмауға бағытталған бірқатар шараларды алдын ала қабылдайды. Жерасты суларының қабаттарын 80-85 метр тереңдікке дейін түсірілген кондукторлардың көмегімен оқшаулауды қамтамасыз ететін ұңғымалардың конструкциясы, сондай-ақ қолданыстағы және ықтимал ластану учаскелерінде жерасты суларының орналасу жағдайларын, деңгейі мен сапасын тұрақты режимдік бақылауды ұйымдастыру көзделген.

Аумақтарды өнеркәсіптік игерудің биоалуантүрлілікке әсерінің тағы бір факторы орнитофауна үшін елеулі қауіп төндіретін электр беру желілері болып табылады. Әуе желілерінің электр беру желісі (ӘЭЖ) құстардың мекендейтін табиғи орындарына басып алып және көбінесе олардың жаппай өлуінің себебіне айналып, тұрақты түрде кеңейтілуде. Әсіресе бұл мәселе ормансыз дала және жартылай шөлейт аймақтарда мекендейтін жыртқыш құстар үшін маңызды, онда ӘЭЖ тіректері осы құстар үшін телім ретінде неғұрлым тартымды.

Құстарға арналған электр қондырғыларының қауіптілігі жоғары учаскелерін анықтау және зерттеу арнайы зерттеулер барысында немесе өндірістік экологиялық бақылау шеңберінде жүзеге асырылады. Электр берудің әуе желілерінде (6-10 кВ ЭБЖ) құстардың электр тогымен зақымдануынан өлімін болдырмау үшін арнайы полимерлі құстардан қорғау құрылғылары (ҚҚҚ) орнатылады. ҚҚҚ-ның бұл түрі шетелде кеңінен қолданылуына қарамастан, Қазақстан аумағында енді ғана пайдаланыла бастады. Оның артықшылығы ҚҚҚ-ның барлық элементтері диэлектрлік материалдардан жасалған. ҚҚҚ орнату күрделі дайындық жұмыстарын алдын ала орындауды (дәнекерлеу, траверсті бұрғылау және т.б.) қажет етпейді. Ал ток өткізгіш сымды оқшаулау құстардың қатысуымен қауіпті тұйықталуды болдырмауды қамтамасыз етеді.

Мысалы, ҚТО-да 6-10 кВ электр беру әуе желілеріне күрделі жөндеу жүргізу кезінде өзінің нормативтік мерзімі өткен АС-50/8 типті болат-алюминий сымын СИП-3 типті өзін-өзі қамтамасыз ететін қорғалған сымға ауыстыру жүргізіледі. Күрделі жөндеу жұмыстары шеңберінде 223 км СИП-3 сымы орнатылды. Өзін-өзі қамтамасыз ететін қорғалған сымдарды қолдану құстарды жалаңаш өткізгіш бөліктерден оқшаулау функциясын орындайды, бұл құстарды электр тогының соғуынан және олардың өлуінен қорғайды.

2021 жылдың қазан айында ҚМГ сарапшылары «Қазақстанның экологиялық ұйымдарының қауымдастығы» ЗТБ ұйымдастырған «ҚР-дағы сирек кездесетін жыртқыш құстардың заманауи мәселелері» тақырыбындағы онлайн пікірталас алаңына қатысты. Биоәртүрлілікті сақтау, ЛЭП-та құстардың өлуі, құстардың көші-қоны, сирек кездесетін түрлердің популяциясы, Кіші Талдыкөл көлінің проблемасы бойынша өзекті тақырыптар талқыланды.

Біздің әрқайсымыз қарапайым қағидалар арқылы еліміздің биоалуандылығын сақтауға үлес қоса алады:

• Көшеге және табиғатқа қоқыстарды тастамау;
• Қоршаған ортаға ұқыпты қарау;
• Заңсыз аң аулаумен және балық аулаумен айналыспау;
• Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шараларды жоспарлау кезінде биоалуантүрлілікті сақтауға ерекше назар аудару;
• Уәкілетті тұлғаларға хабарлау жолымен, сондай-ақ hse@kmg.kz мекенжайына ақпаратты жіберіп, заңды және жеке тұлғалар тарапынан экологиялық заңнаманың бұзушылықтары туралы хабарлау;
• Қызыл кітапқа енген жануарлар мен өсімдіктердің бар-жоғын сол учаскеде суретке түсіру және геолокация белгілеу жолымен тіркеу және мына мекенжайға hse@kmg.kz жіберу;
• Қазақстанның биоалуантүрлілігін сақтау бойынша акциялар мен бағдарламаларға қатысу;
• Өз бастамаларыңыз, идеяларыңыз бен жобаларыңызды мына мекенжайға hse@kmg.kz жіберіңіз.

Теңізде төгінділердің алдын алу

Мұнайдың авариялық төгілуін жоюға (МАТЖ) ұдайы әзірлік біз үшін сөзсіз басымдық болып табылады. Каспий теңізі бірегей табиғи объект болып табылады, оның экожүйесі тұйықтығына байланысты мұнаймен ластануға өте сезімтал. Біз теңіз мұнай операцияларын жүргізу кезінде экологиялық қауіпсіздікке жоғары талаптар қоямыз: жұмыстардың кез келген түрлері басталғанға дейін келісімшарттық аумақтарда фондық экологиялық зерттеулер жүргіземіз және біздің әлеуетті әлеуметтік және экологиялық әсерімізді бағалаймыз, сондай-ақ операциялар жүргізу кезінде және одан кейін әсер ету мониторингін, эмиссиялар мониторингін және авариялық жағдайлар мониторингін жүзеге асырамыз. Теңізде бұрғылау операциялары басталар алдында біз мұнайдың барлық ықтимал авариялық төгілуін жоюға тұрақты әзірлікті қамтамасыз етеміз. Жұмыстар аяқталғаннан соң біз жойылған ұңғымаларға үздіксіз экологиялық мониторинг жүргіземіз. Келісімшарттық аумақтарда жойылған ұңғымалардың мониторингі атмосфералық ауаның сапасын, теңіз суының ластануын және түптік шөгінділерді, биоалуантүрліліктің жай-күйін бақылауды, сондай-ақ зертханалық-талдау жұмыстарын, жойылған ұңғымалардың сағаларын фото және бейнетүсіруді қамтиды.

Теңіздегі операциялар кезінде біз мынадай қағидаларды мүлтіксіз ұстаймыз:

• Жобалық шешімдерді қатаң сақтау;
• «Нөлдік ағызу» қағидаты – барлық қалдықтар мен сарқынды сулар жағаға шығарылады;
• Барлық жүзу құралдарын балық қорғау құрылғыларымен және мұз суының болмауымен қамтамасыз ету;
• 1 сәуірден 15 шілдеге дейін уылдырық шашу кезеңінде өндірістік операцияларды жүргізуге тыйым салу;
• Өндірістік кемелерден балық аулауға тыйым салу;
• Ұңғымаларды сынауға және көмірсутек шикізатын түнгі уақытта жағуға тыйым салу;
• Пайдаланудың арнайы режимін сақтау.

МАТЖ бойынша қызмет көрсету үшін «Жамбыл Петролеум» ЖШС, «KMG Systems&Services» ЖШС, «Қазтеңізкөлікфлоты» ЖШС және шаруашылық жүргізу құқығындағы «Кәсіби әскерилендірілген авариялық-құтқару қызметі» республикалық мемлекеттік кәсіпорны тұлғасында консорциуммен шарт жасасты. Бағалау ұңғымасын салу кезеңінде МАТЖ кемелері «Caspian Explorer» ЖБҚ-дан 500 метрлік аймақта болады.

Экологиялық төлемдер мен шығындар

Экологиялық тәуекелдерді тиімді басқару үшін Компания табиғатты қорғау қызметін басқару тәсілдерін үнемі жетілдіріп отырады және қоршаған ортаны қорғауға қажетті ресурстарды бөледі.

Экологиялық шығындар нормативтік эмиссиялар үшін салық төлеуді, табиғат қорғау іс-шараларына арналған шығындарды, сақтандыруды, қоршаған ортаны қорғау саласындағы өтемақы іс-шараларын, қоршаған ортаға әсердің алдын алуға арналған инвестицияларды және т.б. қамтиды. Біз тарихи қалдықтарды өңдеуге және ластанған жерлерді қалпына келтіруге арналған бюджетті ұлғайттық. 2015 жылғы кезеңнен бастап қалдықтарды қайта өңдеуге инвестициялар 3 есе ұлғайды және қоршаған ортаны қорғауға арналған барлық шығыстардың үштен бірінен астамын құрайды. 2021 жылы эмиссия үшін салық төлемдерінің көлемі тәжірибелік-өнеркәсіптік пайдалануда тұрған өндіруші ЕТҰ-лардың бірінде газды жалындатып жағу есебінен өсті. 2021 жылы қоршаған ортаны қорғауға арналған шығындар 33,4 млрд теңгені құрады, ол 2020 жылға қарағанда 12 млрд артық. Шығындардың негізгі бөлігі мұнай қалдықтарын өңдеуге, таза технологияларды енгізуге және тазарту қондырғыларын жаңғыртуға жұмсалды.

Экологиялық заңнама талаптарына сәйкестігі

Біз Қазақстан Республикасының заңнамасы шеңберінде өндірістік қызметімізді жүргізуге және қоршаған ортаға зиян келтірудің алдын алу бойынша тиісті шаралар қабылдауға тырысамыз.

Компания өндірістік объектілерде Қазақстан Республикасының табиғат қорғау заңнамасына сәйкессіздіктерді анықтау бойынша, заңнама талаптарына қандай да бір сәйкессіздікті болдырмау жөніндегі іс-шараларды жүргізу үшін проблемалық мәселелерді айқындау және тәуекелдерді басқару бойынша жұмысты жалғастырады.

Ұсынылған және төленген айыппұлдар

Бұл кестеде ұсынылған және төленген айыппұлдардың сомалары көрсетілген.