Jet A-1 — авиаотынының халықаралық маркасының артықшылықтары

2018 жылдан бері ҚазМұнайГаздың мұнай өңдеу зауыттары — Атырау МӨЗ, Павлодар МХЗ және Шымкент МӨЗ жаңғыртудан  ойдағыдай өтті және Jet А-1 маркалы авиаотын шығаруға дайын. Қазір бұл зауыттар ТС-1 маркалы авиациялық отын шығарады, сондықтан Jet А-1 өндіру зауыттардың тиісті қуаттарын қайта ретке келтіргеннен кейін іске қосуға болады, өйткені ТС-1 маркалы отынды (ҚР-да қолданылатын отын стандарты) қатар шығара алмайды.

Сонымен қатар, Jet A-1 көшудің маңыздылығы осы брендтің әлемдік нарықтағы үстемдігімен байланысты –  бұл бренд әлемнің 70-тен астам елінде қолданылады. Оның құрамына кіретін антистатикалық және тұрақтандырғыш атмосфераға пайдаланылған газдар шығарындыларын төмендететін қоспалар ұшақтарды тасымалдау және жанармай құю кезінде қауіпсіз отын түрі болып саналады.

Jet A-1 — IATA (International Air Transport Association) - халықаралық әуе көлігі қауымдастығының, авиатасымалдаушылардың (авиакомпаниялардың) үкіметтік емес ұйымының стандарттарына сәйкес келетін отын түрі, оның 300-ге жуық қатысушысы әлемнің барлық бөліктерінің 140-тан астам мемлекетін білдіреді. Jet А-1 отынының түсі түссізден ақшыл сарғыш түске дейін өзгереді, ол әуе кемелерінің газ турбиналы қозғалтқыштарында қолдануға арналған. Jet А-1 ASTM D1655 стандарты бойынша шығарылады, ол коммерциялық авиацияда және жалпы мақсаттағы авиацияда қолданылатын отын өнімдерінің сынау принциптері мен қасиеттерін қарастырады. ASTM аббревиатурасы  American Society for Testing and Materials  ағылшын тілінен шыққан, сынақтар және материалдар бойынша мамандардың американдық қоғамының стандарттарын білдіреді.

Неге отынның халықаралық түріне ауысу керек?

ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев еліміздің азаматтық авиациясын дамыту және халықаралық әуе қатынасында ұшу географиясын кеңейту қажеттігі туралы бірнеше рет айтты. Осы тұрғыдан мемлекеттің Jet А-1 әлемдік отын стандартына біртіндеп көшуі Еуропа мен Азия арасындағы жүк трансконтиненталдық рейстерге қызмет көрсету бойынша ҚР әуежайларының қосымша бәсекелестік артықшылығын құруға мүмкіндік береді, мұнда авиаотынның осы түріне жоғары сұраныс байқалады: қалай болғанда да, бірақ Jet А-1 әлемнің 70-тен астам елінде қолданылады.

Jet А-1 әлемдік стандартының Кеден одағы елдерінде қолданылатын ТС-1/РТ маркаларынан айырмашылығы негізінен өндіру және сақтау технологиясында болып отыр. Сұрақ туындауы мүмкін: Қазақстанда шетелдік әуе кемелері немен толтырылды және толтырылуда? Кеден одағы елдерінде қолданылатын отын сонау кеңес дәуірінен бастап ТС-1 маркасымен толтырылады. Себебі, Jet A-1-ді ТС-1 сипаттамалары бойынша жақынмен ауыстыруға және тіпті қысқа мерзімді араластыруға рұқсат етіледі, бірақ өз авиалайнерлерінің бактарында ғана, оны кезекті ұшуда бірден жағады. Алайда, бұл екі отынды аэродромдық жанармай құю цистерналарында, теміржол цистерналарында және отын сақтайтын қоймаларда араластыруға мүлдем болмайды, мұнда ұзақ мерзімді аралас сақтау кезінде неғұрлым экологиялық Jet А-1 физикалық-химиялық қасиеттері айтарлықтай бұзылуы мүмкін.

Барлық кезеңдегі сапасы: өндіру, логистика, сақтау және құю

Jet А-1 артықшылығы – оның төмен өрт қаупі, атмосфераға шығарындылар кезінде пайдаланылған газдардың төмен құрамы және авиациялық қозғалтқыштардың жөндеуаралық циклінің артуы. Алайда, ҚР авиация саласында Jet-A1 толық көшу үшін айналымның барлық тізбегі – МӨЗ-ден шығарудан ұшақтың қанатына дейін дайындалуы тиіс.

Jet А-1 отынын енгізу кезінде мұнай өңдеу зауыттарында өндірілген сәттен бастап ұшақтың бактарына құю сәтіне дейін барлық кезеңдерде халықаралық сапа бақылауы енгізілетінін ерекше атап өткен жөн. Бұл процесс тек қатаң сапа сынақтарын ғана емес (мысалы, МӨЗ-де Jet А-1 өндірілетін әрбір партиясы сертификаттаудан өтеді), сонымен қатар оның жеткізілуін, жөнелтілуін және ұшақтарға жанармай құйылуын мұқият бақылауды қамтиды.

Бұл операциялардың барлығы қауіпсіздік пен сапаға қойылатын талаптардың жиынтығы болып табылатын халықаралық JIG стандарттарымен реттелетінін атап көрсетеміз. JIG (Joint Inspection Group) — мұнай өңдеу зауытынан (МӨЗ) ұшақ қанатына дейінгі бүкіл логистикалық тізбек бойынша авиаотынмен қамтамасыз ету саласындағы стандарттарды әзірлеуге маманданған халықаралық қауымдастық. Қауымдастық әзірлеген отын сапасының стандарттары бүкіл әлем бойынша 2,5 мыңнан астам әуежайды қамтиды. Стандарттарды әзірлеуден басқа, JIG ұйымы инспекторларды дайындайды және халықаралық стандарттар бойынша әуежайлардың авиаотын инфрақұрылымына аудит жүргізеді.

Авиаотын өндіру кезеңінде ҚазМұнайГаздың барлық үш МӨЗ өнімдерінің отын стандарттарына сәйкестігін бақылауды SGS (Société Générale de Surveillance, Швейцария) компаниясы қамтамасыз етеді — инспекциялық қызметтер, сараптама, сынақтар және сертификаттау саласындағы әлемдік көшбасшы, Қазақстандағы SGS еншілес кәсіпорны  «СЖС Казахстан ЛТД» шетелдік кәсіпорны ЖШС болып табылады. Павлодар МХЗ-да SGS зертханасы (150 қызметкер) 2021 жылдың желтоқсанында ашылды және зертханалық қызметтердің аутсорсингін, атап айтқанда шикізатты, аралық және тауарлық өнімді, оның ішінде авиаотынды тестілеуді көрсетеді. Зертхананың авиациялық отынды зерттеу әдістері IATA-ның отандық және халықаралық талаптарына толық сәйкес келеді. Барлық жұмыс Германияның, АҚШ-тың, Ұлыбританияның және Жапонияның жетекші әлемдік компанияларының жабдықтарында жүргізіледі.

Өз кезегінде, осы процестегі басты рөлдердің бірін ұшақтарға жанармай құюға жауапты компания атқарады (мысалы, Қазақстанда — Қазмұнайгаздың еншілес компаниясы «ҚазМұнайГаз – Аэро» ЖШС). Ол отынның мұнай өңдеу зауытынан, логистика және тасымалдау кезеңдері арқылы және ұшақтың жанармай багына жеткенге дейін бүкіл сапа деңгейінде болуын қатаң қадағалауы керек. Бұл ұшаққа түсетін Jet А-1 отынының әрбір тамшысы ұшудың тиімді ғана емес, сонымен қатар мүмкіндігінше қауіпсіз болуын қамтамасыз ету үшін көптеген тексеру кезеңдерінен өтетінін білдіреді. Осылайша, ҚазМұнайГаз енгізетін Jet А-1 отын сапасын халықаралық бақылау жүйесі авиакомпаниялардың да, жолаушылардың да тыныштығы мен сенімділігін қамтамасыз ете отырып, операциялардың жоғары стандартын қолдауға арналған.